گنبد کاووس از برجسته ترین و زیباترین برج های ایران است. این اثر تاریخی که در لیست میراث جهانی یونسکو هم ثبت شده، متعلق به زمان حکومت کاووس، پسر وشمگیر است. معماری این برج ساده است و از آجر ساخته شده اما با این حال بسیار جذاب و چشمگیر است.
بررسی اهمیت برج ها از لحاظ تاریخی
در گذشته مردم در کنار جاده ها، مسیرهای مهم و مرزهای شهر، ساختمان هایی شبیه به برج می ساختند که به آن ها چراغ دان یا منار نیز گفته می شد. منار به معنای محل نور و آتش است. در حقیقت این برج ها برای روشن کردن آتش یا به عبارتی بالابردن آتش ساخته شدند که هدف آن مشخص کردن مسیر برای مسافران بود تا راه خود را گم نکنند و دلیل دیگر آن ارسال پیام در فواصل دور بود. ایرانیان باستان در دوره ساسانیان از این برج ها استفاده می کردند و یک نفر را که معمولا یک موبد زرتشتی بود، مسئول نگهداری آتش می کردند.
از طرفی ایرانیان باستان برای کسانی که به آن ها احترام می گذاشتند نیز برج های مقبره ای می ساختند. این سنت تا قرن هفتم که اعراب به ایران حمله کردند نیز همچنان ادامه داشت تا اینکه با آمدن دین جدید این سنت متوقف شد. با وجود گسترش دین جدید در کشور، ایرانیان تلاش کردند تا این سنت را احیا کنند و در پی این تلاش ها، برج هایی در 400 تا 600 سال پس از اسلام یعنی قرن 11 تا 13 ساخته شد. از میان برج هایی که در این دوره ساخته شده اند، 30 مناره هنوز باقی مانده اند. در حال حاضر قدیمی ترین مناره باقی مانده، آتشکده میل اژدها است که متعلق به عصر پارتیان است.
برج گنبد کاووس
برخی معتقدند که کاووس پسر وشمگیر در این مکان دفن شده است اما تاکنون باستان شناسان هیچ جسدی در این ناحیه پیدا نکرده اند و به همین دلیل نمی توان این نظر را رد یا تایید کرد.