بسطام و خرقان دو شهر مشهور در نواحی بیابانی ایران هستند که عارفان بزرگی در آن ها متولد شده اند. منطقه بیابانی ایران در طول تاریخ همواره ترکیبی از طبیعت و عرفان بوده است. دانشمندان، عارفان، صوفی ها و درویش های برجسته ای در طول تاریخ در این نواحی متولد شده اند که هر یک از آن ها نقش مهمی در گسترش و توسعه عرفان در ایران و سراسر جهان ایفا کرده اند. اگرچه کمبود آب همیشه نگرانی و مشکل اصلی مردم این نواحی بوده است و حتی در اشعار بعضی از عارفان این مناطق می توان به این موضوع پی برد، اما با این حال کویر منبع الهام بخش بسیاری از عارفان در طول تاریخ بوده است. یکی از برجسته ترین ویژگی های ساکنان مناطق کویری، شیوه زندگی فروتنانه و همراه با رضایت و صرفه جویی است که این ویژگی در آثار تاریخی، فرهنگی و هنری مردمان آن نواحی نیز به خوبی قابل مشاهده است.
آثار تاریخی مهم در بسطام و خرقان
آرامگاه بایزید بسطامی نقطه کانونی و از مهمترین مراکز تاریخی در شهر است. این مجموعه موارد زیر را شامل می شود:
- مقبره بایزید بسطامی
- خانقاه بایزید بسطامی
- مسجد جامع بسطام
همچنین خارج از مجموعه آرامگاه بایزید بسطامی آثار تاریخی زیادی وجود دارد از جمله برج کاشانه و تپه سنگ چخماق. برج کاشانه در قرن چهاردهم و از آجر ساخته شده است. برخی معتقدند که این برج پیش از اسلام یک آتشکده بوده و برخی نیز معتقدند که این بنا توسط حاکم مغول ساخته شده است. تپه تاریخی سنگ چخماق نیز در 6 کیلومتری این شهر قرار دارد که قدمت آن به 7000 تا 9000 سال قبل باز می گردد. این سایت تاریخی کلیدی برای درک گسترش و شیوه زندگی در آن دوران و در منطقه آسیای مرکزی است.